II cykl planistyczny Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskiej
Zachowanie dobrego stanu środowiska mórz europejskich przy jednoczesnym zapewnieniu i utrzymaniu ich zasobów i możliwości korzystania z usług morskich to wielkie wyzwanie wymagające zintegrowanego podejścia Państw Członkowskich. W tym celu, w 2008 r. przyjęto rozwiązanie jednolite dla zróżnicowanych mórz Unii Europejskiej, w tym Morza Bałtyckiego - Ramową Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiającą ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego – zwaną Ramową Dyrektywą ws. Strategii Morskiej (RDSM).
Celem dyrektywy jest osiągnięcie dobrego stanu środowiska wód morskich do 2020 r. Realizacja tego założenia odbywa się przede wszystkim poprzez zapobieganie degradacji środowiska morskiego, odtwarzanie ekosystemów morskich oraz zapobieganie i eliminowanie zanieczyszczeń środowiska morskiego. Zapewne wielu celów nie uda się osiągnąć w tak krótkim czasie, szczególnie mając na uwadze długofalowe procesy przemian.
Zgodnie z dyrektywą w celu ochrony środowiska wód morskich opracowuje się i wdraża strategię morską, która jest zbiorem typowych instrumentów ochrony środowiska ukierunkowanych na ochronę środowiska morskiego. Na strategię morską składają się:
- opracowanie wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich
- określenie właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich
- wyznaczenie celów środowiskowych dla wód morskich oraz związanych z nimi cech
- opracowanie i wdrożenie programu monitoringu wód morskich
- opracowanie i wdrożenie krajowego programu ochrony wód morskich.
Jednym z kluczowych zadań Państw Członkowskich jest obowiązek cyklicznej (co sześć lat) aktualizacji strategii morskich zgodnie z art. 17 dyrektywy. W pierwszym cyklu wdrażania zostały przygotowane i przekazane do Komisji Europejskiej następujące dokumenty:
- wstępna ocena stanu środowiska wód morskich (dokument został przyjęty przez Radę Ministrów 10 listopada 2014 r. a następnie przekazany do Komisji Europejskiej)
- zestaw właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich (dokument został przyjęty przez Radę Ministrów 10 listopada 2014 r. a następnie przyjęty w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 maja 2016 r.);
- zestaw celów środowiskowych dla wód morskich (dokument został przyjęty przez Radę Ministrów 6 listopada 2015 r. a następnie przyjęty w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2017 r.);
- program monitoringu wód morskich (dokument został przyjęty przez Radę Ministrów 3 czerwca 2015 r. a następnie przekazany do Komisji Europejskiej);
- krajowy program ochrony wód morskich (dokument został uzgodniony z członkami Rady Ministrów 2 grudnia 2016 r. a następnie przyjęty w drodze rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2017 r.).
Warto w tym miejscu dodać, iż w konsorcjum ze Sweco Consulting opracowaliśmy w 2016 r. Krajowy Program Ochrony Wód Morskich (KPOWM), na zlecenie KZGW (teraz PGW WP). KPOWM został przyjęty Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2017 r. w sprawie przyjęcia Krajowego programu ochrony wód morskich (Dz.U. 2017 poz. 2469). Rozporządzenie i sam dokument dostępne są na stronie: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170002469.
Obecnie trwa drugi cykl dyrektywy, którego pierwszym etapem jest aktualizacja wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich wraz z aktualizacją zestawu właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich. Na podstawie obu dokumentów wykonana została aktualizacja zestawu celów środowiskowych dla wód morskich. Warto w tym miejscu podkreślić, iż w dniu 18 stycznia 2019 r. Rada Ministrów przyjęła Uchwałę Nr 8 w sprawie wyrażenia zgody na przedłożenie Komisji Europejskiej aktualizacji wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich wraz z projektem aktualizacji zestawu właściwości typowych dla dobrego stanu środowiska wód morskich (M.P.2019.230), co oznacza, iż dokumenty zostały przekazane do oceny Komisji Europejskiej.
Pełny dokument aktualizacji wstępnej oceny środowiska wód morskich dostępny jest na stronie GIOS: http://rdsm.gios.gov.pl/images/aktualizacja_wstepnej_oceny_stanu_srodowiska_wod_morskich.pdf
DHI Polska ma w tym dokumencie istotny udział poprzez realizowane projekty, które zostały wykorzystane w przygotowany i ostatecznie przekazany do KE dokument.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 b) w ramach wstępnej oceny środowiska wód morskich należy przeprowadzić „analizę dominujących presji i oddziaływań, łącznie z działalnością człowieka, wywieranych na stan środowiska tych wód, która opiera się na przykładowym wykazie elementów umieszczonych w tabeli 2 w załączniku III oraz uwzględnia jakościowe i ilościowe aspekty różnych presji oraz dające się wyróżnić tendencje, obejmuje skutki kumulacyjne i synergiczne oraz uwzględnia odpowiednie oceny przeprowadzone na mocy obowiązującego prawodawstwa wspólnotowego”. Taką analizę presji, w zakresie presji pochodzenia lądowego na zlecenie KZGW (teraz: PGW WP) zrealizowaliśmy w latach 2016-2017 w ramach projekt pn. „Opracowanie analizy presji i oddziaływań, w tym antropogenicznych, pochodzenia lądowego na wody morskie”. Materiał ten został bezpośrednio wykorzystany w opracowaniu aktualizacji wstępnej oceny.
W aktualizacji wstępnej oceny wykorzystane zostały także informacje i oceny stanu, dotyczące ssaków morskich (foki i morświn), opracowane przez DHI Polska w ramach projektu „Pilotażowe wdrożenie monitoringu gatunków i siedlisk morskich w latach 2015-2018”, realizowanego na zlecenie GIOS w konsorcjum z IM w Gdańsku i Taxus IT w latach 2015-2018.
Zachęcamy do śledzenia dalszych prac w ramach II cyklu planistycznego RDSM. To ważna dyrektywa, o której w gospodarce wodnej mówi się dużo mniej niż o RDW lub Dyrektywie Powodziowej. Jednak zależności i oddziaływanie wód śródlądowych, jak i całego obszaru zlewni Morza Bałtyckiego jest kluczowe dla jego stanu, o czym wszyscy powinniśmy pamiętać.